Yeni bir gazetecilik anlayışı olan Vatandaş Gazeteciliği veya Yurttaş Gazeteciliği, işi gazetecilik olmadığı halde insanların haber yaparak bu haberi paylaşmasına verilen addır.
Yurttaş Gazeteciliği nedir?
Günümüzde teknolojinin hızla ilerlemesiyle izleyici alışkanlığı da değişti. Haber edinme konusunda gazeteye başvuran insanlar internetin sonsuz olanaklarıyla karşılaşınca değişmeye başladılar. Değişik ve yeni tercihler, eğilimler, davranış türleri meydana geldi.
Günümüz okuyucusu gazeteler ile kendisine sunulan haberleri yetersiz buluyordu. Okuyucu haberlere katılım sağlamayı ve gazetede sunulan haberin içinde olmayı istiyordu. İnternetin ve akıllı cep telefonunun sunduğu olanaklar okuyucunun daha fazla katılımını sağladı. Bunu önce Finlandiya ve Norveç gazeteleri fark etti. Verdens Gang-VG” gazetesi dört rakamdan oluşan bir telefon hattı kurdu.
Cep telefonu tarafından çekilmiş olan resimler Oslo’da bulunan gazetenin merkezine ulaşıyordu. Böylece insanların habere ve fotoğraflara katkısı sağlandı. Verdens Gang-VG” gazetesi, okuyucu tarafından aktarılan fotoğraf ve haberleri hem gazetesinde hem internet sitelerinde değerlendirdi.
Yurttaş gazeteciliği yeni bir gazetecilik anlayışıdır. 1990 yıllarında Amerika Birleşik Devleti’nde yaygınlaşmıştır. İletişim kaynaklarının genele yayılması ile ortaya çıkan Vatandaş Gazeteciliği, işi gazetecilik olmayan insanların elektronik araçlarla haber yaparak bu haberi paylaşmasına verilen addır.
Vatandaş gazeteciliği kavramı 1999 yılında Amerikalı Medya Eleştirmeni ve Akademisyen olan Jay Rosen tarafından “What are Journalist for?” (Gazeteciler Ne İçindir?) kitabı ile ortaya konmuştur. Twitter, bloggerlar ve farklı paylaşım sitesi kullanan insanlarda vatandaş gazetecisi, diye tanımlanıyor.
Herhangi bir donanım kullanmadan internet üzerinde şahsi medya hesaplarını kuran insanlar, aracı olmadan fikir, proje ve düşüncelerini genel kitleye aktarırlar.
Vatandaş Gazeteciliğinin Gelişimi ve Yaygınlaşması
Bilgisayar ve 3G telefonlarının yaygın kullanımı ile insanlar medya ile ilgilenmeye başladı. Sosyal medya ağının hızla gelişmesi amatör muhabir tanımlamasının tüm dünya genelinde yayılmasını sağladı. İnsanlar edindikleri haberleri ve fotoğrafları internette bulunan siteler ile gazetelere yollamaya başladı.
Videolar ise YouTube’da yer aldı. Her gün yüzlerce video sunuldu ve herkes gazeteci olduğunu düşündü. Böylece gazeteciliğin açılımı değişti.
Yurttaş gazeteciler tarafsızlıklarına dikkat çekmeye başladılar. Medyanın saman altı ettiği haberleri duyurarak büyük önem taşıyan milli bir görevi üstlendiklerini ileri sürdüler. Gazeteler ve gazeteciler bu duruma tepki göstererek vatandaş gazeteciliğine karşı birleşerek ittifak oluşturdular.
Ancak zaman içinde vatandaş gazetecilerinin yaptıkları haberlerden yararlanabildiklerini fark ettiler. Maddi beklentisi olmayan bu kaynakları kullanmaya başladılar. Vatandaş Gazeteciliğine katılımcı medya, sokak gazeteciliği ya da halkın medyası da denilmektedir.
1999 yılında Amerika’da Washington eyaleti Seattle isimli şehirde gerçekleşen Dünya Ticaret Örgütü’nün yıllık olan toplantısını protesto edenler, medyanın kendileri ile ilgilenmeyişinden dolayı farklı bir medya arayışına girdiler. Bu nedenle İndymedia sitesini kurdular.
Bu amaçla protestocular tarafından kurulan bu İndymedia sitesi protestocuların video, haber ve fotoğraflarının buluştuğu bir yer oldu.
Yurttaş Gazeteciliği Örnekleri
2000’de Güney Kore’de olan Seul şehrinde, “Her vatandaş muhabirdir” kavramından yola çıkan gazeteci Oh Yeon-ho, bir site kurarak “Ohmy News” adını verdi. Bu site vatandaş gazeteciliği sitesi olarak medyada yerini aldı. Bu sitede 54 gazeteci görev aldı. Bu gazeteciler vatandaştan gelen haberleri inceliyor, kontrol ediyor, gerekli yerlerini düzeltiyordu.
Bunun sonucunda haberin yüzde 20’si gazeteciler tarafından yüzde 80’i ise vatandaş gazeteciliği tarafından hazırlanıyordu. Oh Yeon-ho sitesinde Amerika’da bulunan bedava sitelerin aksine haber başına 2 ila 10 dolar aralığında telif ücreti ödenmektedir.
Vatandaş gazetecilerinin yüzde 20’si kolej öğrencilerinden, yüzde 6’sını esnaflardan ve yüzde 76’sı yetişkin erkeklerden oluşuyordu. Bu insanların yüzde 73’ü 20 ila 39 yaşlarındaydı. Her kesimden insanların düşüncelerini özgürce ortaya koyabildikleri Ohmy News, medya dünyasının Hyde Park’ı olarak kabul ediliyor ve reklam alıyordu.
Site maddi kazancının yüzde 20’sini telif hakkından, yüzde 10’unu abonelerden yüzde 70’ini reklamlardan alıyordu.
Vatandaş Gazeteciliğinin Özellikleri
Asıl gelir kaynağı ve işi gazetecilik olmayan insanlardan oluşan Vatandaş Gazeteciliğinde halk; müşteri, kitle, izleyici, dinleyici olarak değil katılımcı vatandaş olarak kabul edilir. Vatandaşların iletişim teknolojileri ile haber yaptığı vatandaş gazeteciliğinde toplum olarak önemli kabul edilen sorunlara birlikte karar verilir.
Sorun çözümüne ilişkin aşamalarda vatandaş etkin olur. Halkın önemli gördüğü sorunlar siyaset gündemine sunulur. Vatandaş gazeteciliğinde sorunları gündeme sunulmakla yetinilmez çözümleri içinde uğraşılır. Ancak vatandaş gazeteciliği pek çok soruyu da gündeme taşımaktadır. “Haber değeri taşıyan bir olayı cep telefonu ile kayıt yapıp medyada paylaşan bir insan vatandaş gazeteci midir?” sorusuna cevap aranmaktadır.
Bu sorunun cevabı olumlu ise “Cep telefonu taşıyan her insan gazeteci midir?” sorusu ardı sıra sorulmaktadır. Vatandaş gazeteciliği kavramı bu kapsamda sorun sahibidir. Bazı kesimler vatandaş gazeteciliği kavramı yerine tanık haberciliği kavramının kullanılması gerektiğini savunurlar.
Bu düşüncelerini de şu örnekle ifade ederler: Sel baskını olduğunu düşünelim. Orada olan bir kişi seli telefonuna kayıt edip medyada paylaştığında bu onu gazeteci olarak görmeye sebep değildir. Bu onu olsa olsa “Tanık” yapar.
