Periyodik Cetvel’de 5A grubunda bulunan, yarı metal bir element olan Arsenik, doğada kurşun ve bakır metallerinde bulunmaktadır. Arsenik, son derece zehirli bir elementtir.
Azot ailesinde yer alan Arsenik sembolü As, atom numarası 33 ve metalloid özelliklere sahip olan bir elementtir. Kimyada Arsenik, As sembolüyle gösterilmektedir. Metal ile ametal arasında bir özellik taşımaktadır. Arsenik, on üçüncü yüzyılda element olarak kabul edildi ve bundan sonra özellikleri açıklandı. Arseniğin sahip olduğu bu özellikler ise şöyledir:
- Atom numarası 33
- Periyodik Cetvelin 5A grubunda, antimon ile fosfor arasında bulunur ve ikisinin arasında özellik göstermektedir.
- Atom ağırlığı 74,91’dir.
- Arsenik, bileşiklerinde 5+, 3+, -3 değerlikleri almaktadır.
Arsenik bileşikleri ise şunlardır:
- Arsenik trioksit (As203): Su ile arsenik asidini, Has02 vermektedir. Özgül ağırlığı 3,87gr/cm3’tür. Alkalilerde çözündüğünde arsenik tuzlarını vermektedir. Şiddetli bir zehirdir, 0,06 ile 0,2 gram arası insanı öldürmektedir.
- Arsenik pentaoksit: Beyaz renktedir. Su ile arsenat asidini H3As04 vermektedir.
Arsenik Zehirlenmesi Nedir?
Arsenik zehirlenmesi, hem ağızdan alınma hem de soluma yoluyla olmaktadır. Çoğunlukla inorganik bileşikleri organik olana göre daha zehirlidir. Arsin gazına maruz kalındığında ciddi zehirlenmeler olmaktadır. Ağız aracılığı ile alındığında etkin olan arsenik bileşeni ise Arsenik trioksittir.
Arsenik zararları arasında bir başkası da, cilt kanserine sebep olmasıdır. Uzun zaman arsenik maruziyeti de akciğer ve mesane kanserine neden olabilmektedir. Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC); arsenik ve arsenik bileşenlerini insanlar için kanserojen olarak sınıflandırmıştır.
İçme suyunda bulunan arseniğin insanlar üzerinde kanserojen olduğu açıklanmıştır. İçme suyunda 50 ug/litre ve üstü arseniğe bağlı olarak mesane ve akciğer kanseri oluşması saptanmıştır. Yani, arsenikli su sağlığımız için son derece zararlıdır.
İçme suyunda bulunan arsenik miktarı 10-50 g/litre arasında olduğunda risk belirlenmemiştir. Arsenik miktarı 50 ğg/litre olan sudan bir gün içinde 2 litre içildiği takdirde kanser olasılığı bulunmaktadır.
Ağızdan alınmakta olan akut arsenikle zehirlenmenin en önemli belirtisi kusma, ağız ve boğazda yanma, mide bulantısı ve şiddetli karın ağrısıdır.
Solunum yoluyla alınmakta olan arsenik yüzde 80 sistemik absorbsiyonla sonuçlanmaktadır.
Arsenik Nerelerde Bulunur?
Arseniği serbest element şeklinde ilk kez tanımlayan, 1649 yılında oksidini taş kömürüyle beraber ısıtarak arsenik elde eden kişi Eczacı Johann Schroeder’dir.
Doğada en fazla bulunan formu inorganik arseniklerden arsenik trioksittir. Gaz formu en toksik formudur. Yerkürenin kabuğunda çok az olan ve geniş olarak dağılmış bir elementtir. Arsenik akut toksisitesi kimyasal formuna bağlıdır. Elemental, gaz (Arsin), organik ve inorganik formlarda bulunmaktadır.
İnsanlar günlük 300 ug arsenik alabilir.
Doğal su kaynakları ve denizlerde değişen oranlarda arsenik bulunmaktadır. Bu nedenle deniz bitkilerinde bulunan arsenik konsantrasyonu daha yüksek olmaktadır.
Bitkilerdeki arsenik miktarı, bitkinin yetiştiği konum, toprakta bulunan arsenik oranı ve çevresel etmene bağlı olarak farklılık göstermektedir. Toprakta 0,1-40 ppm miktarı arasında rastlamak olasıdır. Değişen konsantrasyonlarda suda, toprakta ve canlı organizmada bulunmaktadır.
Vücutta arsenik birikmesi olmaktadır. Kronik birikme akciğerde olmaktadır. Plasentayı kolay geçmekte ve fetusta birikebilmektedir. Arsenik çoğu mineralde, özellikle metal ve kükürtlerle bir arada ya da saf bir element olarak bulunmaktadır. Yapılan araştırmalarda görülmüştür ki gıdayla beraber alınan arseniğin önemli bir kısmı et, tavuk ve balıktan kaynaklanmaktadır.
Arsenik Nerelerde Kullanılır?
- Fişekçilikte kullanılan arsenik, tunç kaplamacılığında ve bazı alaşımların yüksek olan sıcaklıklara direncini arttırmak için de kullanılmaktadır.
- As-72, As-74 ve As-76 gibi radyoaktif izotopları ise tıpta tanı yönteminde kullanılmaktadır.
- Arsenik, tüfek saçmalarına yuvarlak şekil verebilmek için kurşuna element olarak katılmaktadır.
- Element halinde bulunan arseniğin kullanım alanları çok kısıtlı olmaktadır.
- Çinko ve krom arsenatlar ahşapların korunması için kullanılmaktadır.
- Arsenik bileşikleri göze, cilde, solunum yollarına irritan etki yaptığından savaş gazı olarak da kullanılmaktadır.
- Paris yeşili olarak tanınan bakır asetoarsenit uzun yıllar insektisit olarak kullanılmaktadır.
- Bunların haricinde arsenik, kurşunun sert alaşımlarının yapımında ve cam endüstrisinde kullanılır.
- Kalsiyum ve kurşun arsenat da pamuk ve tütün tarımında insektisit olarak kullanılmaktadır.
- 1909 yılında Paul Ehlich adlı eczacı içinde arsenik bulunduran bir organik bileşiğin frengi hastalığını tedavi ettiğini bulmuştur. Şimdi bu organik bileşiklerin yerine antibiyotikler kullanılıyor.
- Penisilin keşfedilene dek frengi ve benzeri hastalıklara sebep olan etkenle savaşmak için ilaçların içinde kullanılmıştır.
Arsenik Bulmaca Nasıl Çıkar?
Arsenik simgesi, As şeklindedir. Arsenik bulmaca sorularında bu şekilde sorulur.
Arsenik sembolü haricinde, Arsenik atom numarası da çok bilinen bir sorudur ve onun cevabı da 33 şeklindedir.
